Join our Telegram Channel

কষে দেখি 16.1 | 16. ত্রিভুজের কোণ ও বাহুর মধ্যে সম্পর্ক যাচাই | WBBSE Board Class 8 Math Solution

16. ত্রিভুজের কোণ ও বাহুর মধ্যে সম্পর্ক যাচাই | কষে দেখি 16.1 | Exercise 16.1 | Ganit Prabha Class VIII math solution | WBBSE Class 8 Math Solution in Bengali


 গণিত প্রভা VIII কষে দেখি 16.1 সমাধান 


 1. নীচের প্রতিক্ষেত্রে (x) এর মান লিখিঃ


(i) DC বাহুকে বর্ধিত করা হল যা AB বাহুকে E বিন্দুতে ছেদ করেছে।
∆ADE এর বহিঃস্থ কোণ \(\angle BED\)
∴ \(\angle BED=\angle DAE+\angle ADE\)
=60°+20°
=80°
আবার, ∆BCE এর বহিঃস্থ কোণ \(\angle BCD\)
∴ \(\angle BCD=\angle CBE+\angle BEC\)
=40°+80° 
               [∵\(\angle BED=80°\) ∴ \(\angle BEC=80°\)]
=120°
\(x=120°\)


(ii) 
∆PQR এর বহিঃস্থ কোণ \(\angle RQS\)
\(\angle RQS=\angle RPQ+\angle PRQ\)
\(=50°+60°\)
\(=110°\)
আবার, ∆SQT এর বহিঃস্থ কোণ \(\angle STR\)
\(\angle STR=\angle TSQ+\angle TQS\)
\(=30°+110°\)
                        \([\because\angle RQS=110°\)  ∴ \(\angle TQS=110°\)]
\(=140°\)
\(x=140°\)


(iii)
এখানে PQ||TS এবং TQ ছেদক
\(\angle STQ=\) একান্তর \(\angle PQT=55°\)
∆SRT এর \(\angle STR=55°\) এবং \(\angle RST=60°\)
\(\angle SRT\)\(=180°-∠STR-∠RST\)
\(=180°-55°-60°\)
\(=65°\)
\(x=65°\)


2. 
পাশের চিত্রে ∆EHG এর কোণগুলির পরিমাপ লিখি। 
সমাধানঃ
AB||CD এবং FE ছেদক 
\(\angle CHE=\) অনুরূপ \(\angle AFH=110°\)
\(\angle EHG=180°-∠CHE\)
\(=180°-110°=70°\)
∆EHG এর \(\angle EHG=70°\) এবং \(\angle EGH=60°\)
\(\angle GEH=180°-∠EHG-∠EGH\)
\(=180°-70°-60°\)
\(=50°\)
∆EHG এর \(\angle EHG=70°,\) \(∠EGH=60°\) এবং \(\angle GEH=50°\)


3.
পাশের চিত্রে \(\angle A+\angle B+\angle C\)\(+\angle D+\angle E+\angle F\) এর পরিমাপ লিখি। 
সমাধানঃ
∆AOB থেকে পাই, 
\(\angle A+\angle B+\angle AOB=180°\) (1)
∆COD থেকে পাই, 
\(\angle C+\angle D+\angle COD=180°\) (2)
∆EOF থেকে পাই, 
\(\angle E+\angle F+\angle EOF=180°\) (3)

\(\angle DOE=\) বিপ্রতীপ \(\angle AOB\)
\(\angle AOF=\) বিপ্রতীপ \(\angle COD\)
\(\angle BOC=\) বিপ্রতীপ \(\angle EOF\)
O বিন্দুতে অবস্থিত সব কোণগুলির সমষ্টি 360°

\(\angle AOB+\angle BOC+\angle COD\)\(+\angle DOE+\angle EOF+\angle AOF=360°\)

বা, \(\angle AOB+\angle EOF+\angle COD\)\(+\angle AOB+\angle EOF+\angle COD=360°\)

বা, \(2(\angle AOB\ +\angle COD+\angle EOF)\ =\ 360°\)

বা, \(180°-∠A-∠B\)\(+180°-∠C-∠D\)\(+180°-∠E-∠F=\frac{360°}{2}\)
[(1)\ নং, (2) নং ও (3) নং থেকে পাই]

বা, \(540°-∠A-∠B-∠C\)\(-∠D-∠E-∠F=180°\)

বা, \(-\angle A-\angle B-\angle C\)\(-\angle D-\angle E-\angle F=180°-540°\)

বা, \(-(\angle A+\angle B+\angle C\)\(+\angle D+\angle E+\angle F)\ =-360°\)

\(\angle A+\angle B+\angle C\)\(+\angle D+\angle E+\angle F=360°\)


4.
AB=AC হলে \(\angle ABC,\)\(\ \angle ACB\) ও \(\angle BAC\) এর পরিমাপ লিখি। 
সমাধানঃ
\(\angle ACD=112°\)
BD সরলরেখার উপর CA দন্ডায়মান
\(\angle ACB\ =\ 180°-∠ACD\)
\(=\ 180°-112°=68°\)
∆ABC এর AB=AC
∴ \(\angle ABC=\angle ACB=68°\)
∆ABC এর বহিঃস্থ কোণ 
            \(\angle ACD=\angle ABC+\angle BAC\)
∴  \(\angle BAC=\angle ACD-\angle ABC\)
\(=112°-68°=44°\)
\(\angle ABC=\angle ACB=68°\) এবং \(\angle BAC=44°\) 


5.
AB=AC হলে \(\angle ABC\) ও \(\angle ACB\) এর পরিমাপ লিখি। 
সমাধানঃ
\(\angle BAC=80°\)  
∆ABC এর AB=AC
∴ \(\angle ABC=\angle ACB\)
∆ABC থেকে পাই,
\(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180\)
বা, \(\angle ABC+\angle ABC+80°=180°\)
বা, \(2\angle ABC=180°-80°\)
বা, \(2\angle ABC=100°\)
\(\angle ABC=50°\)

\(\angle ABC=\angle ACB=50°\)


6.
AB=AC হলে \(\angle ACB\) ও \(\angle BAC\) এর পরিমাপ লিখি। 
সমাধানঃ
\(\angle ABC=70°\)
∆ABC এর AB=AC
∴ \(\angle ABC=\angle ACB=70°\)

∆ABC থেকে পাই,
    \(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\)
বা, \(70°+70°+∠BAC=180°\)
বা, \(\angle BAC=180°-70°-70°\)
\(\angle BAC=40°\)

\(\angle ACB=70°\) এবং \(\angle BAC=40°\)


7. 
AB=BC এবং ∠BAC+∠ACB=50°; ∆ABC এর কোণগুলির পরিমাপ লিখি।
সমাধানঃ
∆ABC এর AB=BC
∴ \(\angle BAC=\angle ACB\)
\(\angle BAC+\angle ACB=50°\)
বা, \(\angle BAC+\angle BAC=50°\)
বা, \(2\angle BAC=50°\)
\(\angle BAC=25°\) 
\(\angle BAC=\angle ACB=25°\) 

∆ABC থেকে পাই,
\(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\)
বা, \(\angle ABC+50°=180°\) [ ∵ \(\angle BAC+\angle ACB=50°\) ]
বা, \(\angle ABC=180°-50°\)
\(\angle BAC=130°\)

সুতরাং, \(\angle BAC=\angle ACB=25°\) 
        এবং \(\angle BAC=130°\)


8. ∆ABC এর অন্তঃস্থ একটি বিন্দু O; প্রমাণ করি যে \(\angle BOC>\angle BAC\)
প্রদত্তঃ ∆ABC এর অন্তঃস্থ একটি বিন্দু O
প্রামাণ্যঃ \(\angle BOC>\angle BAC\)
অঙ্কনঃ BO কে বর্ধিত করা হল যা AC বাহুকে P বিন্দুতে ছেদ করেছে।
প্রমাণঃ 
∆POC এর বহিস্থঃকোণ \(\angle BOC=\angle OPC+\angle OCP\)
\(\angle BOC>\angle OPC\) (1)
আবার, ∆ABP এর বহিস্থঃকোণ \(\angle BPC=\angle ABP+\angle BAP\)
\(\angle BPC>\angle BAP\)
বা, \(\angle OPC>\angle BAC\) (2)
(1) নং ও (2) নং থেকে পাই, 
\(\angle BOC>\angle BAC\) [প্রমাণিত]


9. প্রমাণ করি যে, ∆ABC এর BC বাহুকে উভয়দিকে বাড়ালে যে দুটি বহিঃকোণ উৎপন্ন হয় তাদের সমষ্টি 2 সমকোণের বেশি।
প্রদত্তঃ ∆ABC এর BC বাহুকে উভয়দিকে বাড়ানোর ফলে দুটি বহিঃকোণ \(\angle ABP\) এবং \(\angle ACQ\) উৎপন্ন হল।
প্রামাণ্যঃ \(\angle ABP+\angle ACQ>180°\)
প্রমাণঃ 
∆ABC এর বহিস্থঃকোণ 
            \(\angle ABP=\angle ACB+\angle BAC\) (1)
∆ABC এর বহিস্থঃকোণ 
            \(\angle ACQ=\angle ABC+\angle BAC\) (2)
(1)+(2) করে পাই, 
    \(\angle ABP+\angle ACQ\)
       \(=\angle ACB+\angle BAC+\angle ABC+\angle BAC\)
বা, \(\angle ABP+\angle ACQ=180°+∠BAC\)
 [∵ ত্রিভুজের তিনটি কোণের সমষ্টি 180°]
\(\angle ABP+\angle ACQ>180°\) [প্রমাণিত]



10. ∆ABC এর কৌনিক বিন্দু A ও C দিয়ে যথাক্রমে BC ও BA বাহুর সমান্তরাল সরলরেখাংশ D বিন্দুতে মিলিত হয়। প্রমাণ করি যে, \(\angle ABC=\angle ADC\)
প্রদত্তঃ ∆ABC এর কৌনিক বিন্দু A ও C দিয়ে যথাক্রমে BC ও BA বাহুর সমান্তরাল সরলরেখাংশ D বিন্দুতে মিলিত হয়।
অর্থাৎ, AD||BC এবং CD||BA
প্রামাণ্যঃ \(\angle ABC=\angle ADC\) 
প্রমাণঃ ∆ABC থেকে পাই,  
    \(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\) (1)  
∆ADC থেকে পাই, 
    \(\angle ADC+\angle ACD+\angle CAD=180°\) (2)
AD||BC এবং AC ছেদক 
\(\angle BCA\ =\angle CAD\) [একান্তর কোণ] (3)
CD||BA এবং AC ছেদক
\(\angle BAC=\angle ACD\) [একান্তর কোণ] (4)
(3) নং ও (4) নং যোগ করে পাই, 
\(\angle BCA+\angle BAC=\angle ACD\ +\angle CAD\)
বা, \(180°-∠ABC=180°-∠ADC\) [ (1) নং ও (2) নং থেকে পাই]
\(\angle ABC=\angle ADC\) [প্রমাণিত] 


11. ∆ABC এর \(\angle ABC\) ও \(\angle ACB\) এর অন্তঃসমদ্বিখন্ডকদ্বয় O বিন্দুতে মিলিত হয়। 
প্রমাণ করি যে, \(\angle BOC=90°+\frac{1}{2}∠BAC\)
প্রদত্তঃ  ∆ABC এর \(\angle ABC\) ও \(\angle ACB\) এর অন্তঃসমদ্বিখন্ডকদ্বয় O বিন্দুতে মিলিত হয়।
প্রামাণ্যঃ \(\angle BOC=90°+12∠BAC\)
প্রমাণঃ 
\(\angle ABC\) এর অন্তঃসমদ্বিখন্ডক BO
\(\angle OBC=\frac{1}{2}\angle ABC\) (1)
\(\angle ACB\) এর অন্তঃসমদ্বিখন্ডক CO
\(\angle OCB=\frac{1}{2}\angle ACB\) (2)
∆ABC থেকে পাই,
\(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\) (3)
∆OBC থেকে পাই,

\(\angle OBC+\angle OCB+\angle BOC=180°\) (4)

বা, \(\frac{1}{2}\angle ABC+\frac{1}{2}\angle ACB+\angle BOC=180°\)

বা, \(\frac{1}{2}(\angle ABC+\angle ACB)+\angle BOC=180°\)

বা, \(\frac{1}{2}(180°-∠ABC)+∠BOC=180°\)

বা, \(90°-\frac{1}{2}∠BAC+∠BOC=180°\)

বা, \(\angle BOC=180°-90°-\frac{1}{2}∠BAC\)

\(\angle BOC=90°+\frac{1}{2}∠BAC\) [প্রমাণিত]



13. ∆ABC এর \(\angle ACB\) এর বহিঃসমদ্বিখন্ডক A বিন্দু দিয়ে BC বাহুর সমান্তরাল সরলরেখাকে D বিন্দুতে ছেদ করে। প্রমাণ করি যে, \(\angle ADC=90°-\frac{1}{2}∠ACB\)
প্রদত্তঃ ∆ABC এর \(\angle ACB\) এর বহিঃকোণ \(\angle ACP\); 
\(\angle ACP\) এর সমদ্বিখণ্ডক CD এবং AD||BC
প্রামাণ্যঃ \(\angle ADC=90°-12∠ACB\)
প্রমাণঃ BP সরলরেখার উপর CA লম্ব
     \(\angle ACP+\angle ACB=180°\)
    বা, \(\angle ACP=180°-∠ACB\) (1)
\(\angle ACP\) এর সমদ্বিখণ্ডক CD
\(\angle DCP=\frac{1}{2}\angle ACP\) (2)
AD||BC এবং CD ছেদক 
\(\angle DCP=\) একান্তর \(\angle ADC\) (3)
(1) নং ও (2) নং থেকে পাই, 
\(\angle DCP=\frac{1}{2}(180°-∠ACB) \) (4)
(3) নং ও (4) নং থেকে পাই,
\(\angle ADC=\frac{1}{2}\ (180°-∠ACB)\)
\(\angle ADC=90°-12∠ACB\) [প্রমাণিত]


14. প্রমাণ করি যে, একটি ত্রিভুজের শীর্ষকোণের সমদ্বিখন্ডক এবং শীর্ষকোণ থেকে ভূমির উপর অঙ্কিত লম্বের অন্তর্ভুক্ত কোণ ত্রিভুজের ভূমিস্থ কোণদ্বয়ের অন্তরের অর্ধেক।
প্রদত্তঃ ∆ABC এর সমদ্বিখন্ডক AP, BC বাহুকে P বিন্দুতে ছেদ করেছে। A বিন্দু থেকে AD লম্ব যা BC কে D বিন্দুতে 
ছেদ করেছে। ধরি, \(\angle ABC>\angle ACB\)
প্রামাণ্যঃ \(\angle DAP=\frac{1}{2}(\angle ABC-\angle ACB)\)
প্রমাণঃ \(\angle BAC\) এর সমদ্বিখন্ডক AP
\(\angle CAP=\angle BAP\)
ABD সমকোণী ত্রিভুজ থেকে পাই,
\(\angle ABD=90°-∠BAD\) (1)
ADC সমকোণী ত্রিভুজ থেকে পাই,
\(\angle ACD=90°-∠CAD\) (2)
(2)-(1) করে পাই,
\(\angle ABD-\angle CAD=90°-∠BAD-90°+∠CAD\)
বা, \(\angle ABC-\angle ACB\)
            \(=\angle CAD-\angle BAD\)
            \(=\angle CAP+\angle DAP-(\angle BAP-\angle DAP)\)
            \(=\angle BAP+\angle DAP-\angle BAP+\angle DAP\)
             \(=2\angle DAP\)
\(\angle DAP=\frac{1}{2}(\angle ABC-\angle ACB)\) [প্রমাণিত]



15. ABC সমদ্বিবাহু ত্রিভুজের ভূমির একটি কোণ শীর্ষকোণের দ্বিগুন। ত্রিভুজটির কোণগুলির পরিমাপ লিখি।
ধরি, ∆ABC একটি সমদ্বিবাহু ত্রিভুজ যার AB=AC
\(\angle ABC=\angle ACB\)
 মনে করি, \(\angle BAC=x°\)
\(\angle ABC=\angle ACB=2x°\)
∆ABC থেকে পাই  
\(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\) 
\(2x+2x+x=180\)
বা, \(5x=180\)
বা, \(x=\frac{180}{5}\)
\(x=36\) 
\(\angle BAC=36°\) 
এবং \(\angle ABC=\angle ACB\)\(=2\times36°\) = 72°


16. ∆ABC এর \(\angle BAC=90°\) এবং \(\angle BCA=30°;\) প্রমাণ করি যে, \(AB=\frac{1}{2}BC\).
প্রদত্তঃ 
∆ABC এর \(\angle BAC=90°\) এবং \(\angle BCA=30°\)
প্রামাণ্যঃ \(AB=\frac{1}{2}BC\)
অঙ্কনঃ BC বাহুর উপর D এমন একটি বিন্দু নিলাম যাতে AB=BD হয়।  
প্রমাণঃ
∆ABC থেকে পাই, 
    \(\angle ABC=180°-∠BAC-∠BCA\) 
\(\angle ABC=180°-90°-30°=60°\)
∆ABD এর AB=BD
\(\angle ADB=\angle BAD\)
∆ABD থেকে পাই,
\(\angle ABD+\angle ADB+\angle BAD=180°\)
বা, \(60°+∠BAD+∠BAD=180°\) [∵∠BAD=∠ADB]
বা, \(2\angle BAD=180°-60°\)
বা, \(2\angle BAD=120°\)
\(\angle BAD=60°\)
\(\angle ABD=\angle ADB=\angle BAD=60°\) সুতরাং,\ ∆ABD একটি সমবাহু ত্রিভুজ 
AB=AD=BD (1)
 \(\angle CAD=90°-∠BAD\)\(=90°-60°=30°\)
∆ACD এর \(\angle CAD=30°=∠DCA\)
CD=AD (2) 
(1) নং ও (2) নং থেকে পাই,  
AB=BD=CD 
    BC=BD+CD=AB+AB=2AB
\(AB=\frac{1}{2}BC\) [প্রমাণিত]


17. ∆XYZ এর \(\angle XYZ=90°\) এবং \(XY=\frac{1}{2}XZ;\) প্রমাণ করি যে, \(\angle YXZ=60°\)
প্রদত্তঃ ∆XYZ এর \(\angle XYZ=90°\) এবং \(XY=\frac{1}{2}XZ\)
প্রামাণ্যঃ \(\angle YXZ=60°\) 
অঙ্কনঃ Y বিন্দু থেকে \(\angle Z\)এর সমান করে \(\angle PYZ\) অঙ্কন করলাম। 
প্রমাণঃ
∆PYZ এর \(\angle PYZ=\angle PZY\) [অঙ্কনানুসারে]
PY=PZ (1)
ধরি, \(\angle PYZ=\angle PZY=a\) 
XYZ সমকোণী ত্রিভুজ থেকে পাই 
\(\angle YXZ=90°-∠XZY\) 
∴ \(\angle PXY=90°-a\)

\(\angle XYP+\angle PYZ=90°\)
বা, \(\angle XYP+a=90°\)
∴ \(\angle XYP=90°-a\)
∆PXY ত্রিভুজের \(\angle PXY=\angle XYP=90°-a\) (2)
XP=PY (3)
(1) নং ও (3) নং থেকে পাই,
    XP=PZ
\(PX=\frac{1}{2}XZ\) 
আবার \(XY=\frac{1}{2}XZ\) 
PX=XY  
∆XPY এর PX=XY
\(\angle XPY=\angle XYP\) (4)
(2) নং ও (4) নং থেকে পাই,
\(\angle XPY=\angle XYP=\angle PXY\) 

∆XPY এর 
\(\angle XPY+\angle XYP+\angle PXY=180°\)  
বা, \(\angle PXY+\angle PXY+\angle PXY=180°\)
বা, \(3\angle PXY=180°\)
\(\angle PXY=60°\)
\(\angle YXZ=60°\) [প্রমাণিত] 


18. প্রমাণ করি যে, সমবাহু ত্রিভুজের প্রতিটি কোণের মান 60°
প্রদত্তঃ ABC সমবাহু ত্রিভুজের AB=BC=CA
প্রামাণ্যঃ \(\angle ABC=\angle ACB=\angle BAC=60°\)
প্রমাণঃ 
∆ABC এর AB=AC
\(\angle ACB=\angle ABC\) (1)
আবার, ∆ABC এর AB=BC
\(\angle ACB=\angle BAC\) (2)
(1) নং ও (2) নং থেকে পাই, 
\(\angle ABC=\angle ACB=\angle BAC\) 
∆ABC থেকে পাই, 
    \(\angle ABC+\angle ACB+\angle BAC=180°\) 
বা, \(\angle ABC+\angle ABC+\angle ABC=180°\)
বা, \(3\angle ABC=180°\)
\(\angle ABC=60°\)
\(\angle ABC=\angle ACB=\angle BAC=60°\) [প্রমাণিত]


19. ABC ত্রিভুজের \(\angle BAC\) এর সমদ্বিখন্ডক এবং AC বাহুর মধ্যবিন্দু D দিয়ে AB বাহুর সমান্তরাল সরলরেখা পরস্পর BC বাহুর বাইরে E বিন্দুতে মিলিত হয়। প্রমাণ করি যে, \(\angle AEC=1\) সমকোণ।
প্রদত্তঃ ABC ত্রিভুজের \(\angle BAC\) এর সমদ্বিখন্ডক এবং AC বাহুর মধ্যবিন্দু D দিয়ে AB বাহুর সমান্তরাল সরলরেখা পরস্পর BC বাহুর বাইরে E বিন্দুতে মিলিত হয়। 
প্রামাণ্যঃ \(\angle AEC=1\) সমকোণ
প্রমাণঃ AB||DE এবং AE ছেদক
\(\angle BAE=\angle AED\) [একান্তর কোণ] 
আবার, \(\angle BAC\) এর সমদ্বিখণ্ডক AE  
\(\angle BAE=\angle EAC\)
\(\angle AED=\angle EAD\) [∵ \(\angle BAE=\angle AED\)] (1)
∆ADE এর \(\angle AED=\angle EAD\)
AD=DE     (2)
D, AC বাহুর মধ্যবিন্দু
∴ AD=DC        (3)
(2) নং ও (3) নং থেকে পাই, DE=DC
∆CDE এর DE=DC 
∴ \(\angle DCE=\angle DEC\) (4)
∆AEC থেকে পাই, 
\(\angle AEC+\angle ACE+\angle EAC=180°\) (5)
(1)+(3) করে পাই,  
\(\angle AED+\angle DEC=\angle EAD+\angle DCE\) 
বা, \(\angle AEC=\angle EAC+\angle ACE\)
বা, \(\angle AEC\ =180°-∠AEC\) [(5) নং থেকে পাই] 
বা, \(\angle AEC+\angle AEC=180°\)
বা, \(2\angle AEC=180°\)
\(\angle AEC=90°\)
\(\angle AEC=1\) সমকোণ [প্রমাণিত]


Post a Comment

0 Comments